Klienci często zadają mi pytanie, czy mogą w testamencie zapisać komuś określony składnik swojego majątku. Samochód dla syna, mieszkanie dla córki, oszczędności dla siostry. Co do zasady, takie rozporządzenia mogą zawierać się w testamencie. Co ważne jednak takie rozdysponowanie swoim majątkiem nie jest w ścisłym sensie testamentem lecz tzw. zapisem testamentowym. Czym jest zapis testamentowy w świetle polskiego prawa spadkowego?

Zapis testamentowy

W polskim prawie spadkowym spadek można odziedziczyć na dwa sposoby. Jeżeli spadkodawca nie pozostawił testamentu bądź sporządzony przez niego testament jest nieważny, następuje dziedziczenie na podstawie ustawy. Oznacza to, że spadek otrzymają osoby wskazane w ustawie. Jeśli jednak zmarły pozostawił testament to mamy do czynienia z dziedziczeniem testamentowym. Testament może być sporządzony w różnej formie i może zwierać różne postanowienia.

CZYTAJ WIĘCEJ!

Jak sporządzić ważny testament?

Zasadniczym postanowieniem testamentowym jest powołanie do dziedziczenia całości spadku. Powołanie przybiera przeważnie następujące stwierdzenie „do dziedziczenia powołuję mojego syna Jana Kowalskiego oraz córkę Marię Kowalską”. Co w sytuacji gdy testator sporządza następujące postanowienie „mojemu synowi Janowi Kowalskiemu przepisuję wszystkie moje nieruchomości zaś córce Marii Kowalskiej przepisuję wszystkie moje oszczędności”. Wówczas mamy do czynienia właśnie z zapisem testamentowym.

Dzięki zapisowi testamentowemu, spadkodawca ma większą możliwość dokładnego przypisania danych składników majątkowych konkretnym osobom. Dokonanie zapisów niweluje również ryzyko wystąpienia ewentualnych kłótni pomiędzy spadkobiercami.

Różnica między zapisem a powołaniem do dziedziczenia

O zapisie możemy mówić zatem wtedy gdy spadkodawca rozrządza danym składnikiem swojego majątku na rzecz określonej osoby, przy czym osoby tej nie wskazuje jako spadkobiercy. Po śmierci testatora cały majątek przechodzi na spadkobierców ustawowych bądź testamentowych. W chwili śmierci w stosunku do zapisobiorcy powstaje natomiast roszczenie przeciwko spadkobiercom o wydanie przypisanej mu rzeczy.

Podstawową różnicą między spadkobiercą a zapisobiercą jest fakt, iż osoba otrzymująca przedmiot zapis nie staje się co do zasady spadkobiercą. Ponadto zapisobiorca nie odpowiada za długi spadkowe po zmarłym.

Całkowite rozdysponowanie majątkiem zapisami testamentowymi

Co jeżeli spadkodawca rozdzieli cały swój majątek stanowiący przyszły spadek w drodze odpowiednich zapisów?

Nie jest dopuszczalne w polskim prawie spadkowym sytuacja w której zmarły rozdysponował zapisami cały swój majątek pozostawiając spadkobiercom jedynie spłacanie długów spadkowych. Aby uniknąć takich niesprawiedliwych sytuacji, Kodeks cywilny wprowadza zasadę, iż osoba która otrzymała zapis, który stanowi największą część majątku zmarłego, jest uznawana za jedynego spadkobiercę. Na osobie tej ciąży wówczas obowiązek wykonania pozostałych zapisów testamentowych.

Kto i jak ma wykonać zapis?

Zapisobiorca nie nabywa przedmiotu zapisu z chwilą śmierci spadkodawcy. Przedmiot ten nabywają spadkobiercy. Na spadkobiercach spoczywa co do zasady obowiązek wydania przedmiotu zapisu, zapisobiorcy testamentowemu. Możliwa jest również sytuacja, w której zobowiązanym do wydania jest inny zapisobierca (tzw. dalszy zapis).

Roszczenie zapisobiercy do wydania przedmiotu zapisu powstaje co do zasady z chwilą ogłoszenia testamentu. Wówczas staje się ono wymagalne zaś przedawnia się z upływem lat pięciu.

Spadkobierca staje się zatem dłużnikiem zapisobiercy, gdyż powinien na jego rzecz spełnić określone świadczenie w postaci wykonania zapisu. Świadczenie to polega na zawarciu umowy o odpowiedniej treści. Oznacza to, że spadkobierca powinien przepisać na zapisobiercę dany przedmiot lub nieruchomość w formie umowy.

CZYTAJ WIĘCEJ!

Zarządca sukcesyjny zabezpieczeniem firmy na wypadek śmierci.

Jak sporządzić ważny testament? Aby prawidłowo odpowiedzieć na to pytania należy zacząć od pytania precyzującego – jaki testament możesz sporządzić? Polskie prawo przewiduje aż sześć form testamentu. Najbardziej popularną formą jest zwykły pisemny testament oraz testament notarialny.

Na początek garść ogólnych praktycznych ogólnych porad. Czy można sporządzić testament z małżonkiem, lub inną osobą? Niestety nie. Nieważny będzie testament sporządzony przez dwie osoby w jednym dokumencie. Polskie prawo spadkowe nie dopuszcza wspólnych rozporządzeń na wypadek śmierci. Nie można zatem sporządzić tzw. testamentu małżeńskiego. Co istotne, testament musi zostać sporządzony zawsze samodzielnie przez spadkodawcę.

Testament zwykły pisemny (holograficzny)

Testament holograficzny to po prostu testament pisemny. Ważną informacją jest fakt, iż spadkodawca musi napisać go odręcznie. Czy ostatnią wolę można sporządzić na komputerze? Testament sporządzony w formie innej niż odręcznej będzie nieważny. Nie jest zatem dopuszczalne sporządzenie go na komputerze lub maszynie, wydrukowanie i następnie podpisanie. Istotne jest, że spadkodawca musi własną ręką spisać całą jego treść. Nie można skorzystać przy tym z pomocy innej osoby tzn. nie może go sporządzić wskazana przez nas osoba lub pełnomocnik.

Oprócz wymienionych wyżej wymogów, testament musi zawierać datę jego sporządzenia. Wskazanie daty jest wymogiem koniecznym dla prawidłowości sporządzenia dokumentu. Data może przesądzać bowiem o ważności danego testamentu, jeżeli spadkodawca sporządził więcej niż jeden testament. Wskazanie terminu sporządzenia testamentu, może również pomóc w ustaleniu czy w chwili jego sporządzania, testator posiadał pełną świadomość czynności którą potwierdza.

Oprócz wymogów ściśle formalnych, testament musi zawierać również treść. Wskazywać powinien osoby powołane do dziedziczenia oraz opcjonalnie zapisy, polecenia oraz wydziedziczenia.

Testament notarialny

Sporządza go zawsze notariusz w obecności spadkodawcy. Testament sporządzony w formie aktu notarialnego ma moc dokumentu urzędowego. Oznacza to, iż bardzo trudno jest go podważyć po śmierci tesatora. Notariusz występujący jako urzędnik państwowy ma bowiem obowiązek potwierdzić tożsamość spadkodawcy oraz fakt czy jest on zdolny do jego sporządzenia. W razie wątpliwości co do rozeznania spadkodawcy w czynności sporządzenia testamentu, notariusz może odmówić jego sporządzenia.

Po sporządzeniu testamentu, notariusz odczytuje go spadkodawcy i przedstawia do własnoręcznego podpisu przez spadkodawcę.

Testament notarialny to najbardziej pewna wersja testamentu. Przy tej formie możemy być spokojni o to że nasze rozporządzenie na wypadek śmierci będzie odpowiadać prawu.

Testament urzędowy (allograficzny)

Testament allograficzny to inaczej urzędowo potwierdzony testament ustny. Forma ta jest bardzo rzadko spotykana w praktyce. Rozbudowane wymogi formalne testamentu urzędowego sprawiają, że spadkodawcy wolą przy spisywaniu testamentu skorzystać z pomocy notariusza.

Aby taki testament był ważny musi być sporządzony w obecności dwóch świadków oraz  wójta (burmistrza, prezydenta miasta), starosty, marszałka województwa, sekretarza powiatu albo gminy lub kierownika urzędu stanu cywilnego. Świadkowie muszą być osobami pełnoletnimi posiadającymi pełną zdolność do czynności prawnych. Co do obecności jednego ze wskazanych powyżej urzędników to istotnym jest fakt, iż dany urzędnik musi być obecny osobiście w trakcie sporządzania testamentu. Nie może on udzielić pełnomocnictwa innemu urzędnikowi ani delegować swojego zastępcy.

Ustne oświadczenie spadkodawcy spisywane jest w pisemnym protokole zawierającym datę jego sporządzenia oraz podpisy osób obecnych. Po jego sporządzeniu jest on odczytywany spadkodawcy. Podpis na protokole musi złożyć również sam spadkodawca. Jeżeli nie może on podpisać protokołu, osoba protokołująca musi wskazać w nim przyczynę braku podpisu testatora. Testamentu allograficznego nie może sporządzić osoba głucha bądź niema.

Testamenty szczególne

Testamenty szczególne różnią się od trzech typów wskazanych powyżej. Przy czym nie różnią się tylko formą, ale też w przeciwieństwie do zwykłych testamentów można sporządzić je jedynie w ściśle określonych sytuacjach. Co najważniejsze jednak, testament szczególny traci moc z upływem sześciu miesięcy od ustania okoliczności, które uzasadniały niezachowanie formy testamentu zwykłego. Jedynie śmierć spadkodawcy w tym okresie powoduje, że testament szczególny zachowuje swoją ważność. Bieg terminu sześciomiesięcznego ulega jednak zawieszeniu przez czas, w ciągu którego spadkodawca nie ma możności sporządzenia testamentu zwykłego.

Wśród testamentów szczególnych wyróżniamy: testament ustny, podróżny i wojskowy.

Testament szczególny – ustny

W przypadku uzasadnionej obawy rychłej śmierci spadkodawcy albo jeżeli wskutek szczególnych okoliczności zachowanie zwykłej formy testamentu jest niemożliwe lub bardzo utrudnione, spadkodawca może wypowiedzieć testament ustnie przy jednoczesnej obecności co najmniej trzech świadków. Świadkowie muszą być pełnoletni oraz posiadać pełną zdolność do czynności prawnych.

Aby taki testament był ważny jeden ze świadków albo osoba trzecia musi spisać ustne oświadczenie spadkodawcy. Na dokonanie tej czynności prawo spadkowe przewiduje termin jednego roku od jego wyrażenia. Spisany testament powinien zawierać miejsce i datę sporządzenia oświadczenia oraz miejsca i daty sporządzenia pisma.  Pismo to muszą podpisać spadkodawca i przynajmniej dwaj świadkowie albo trzej świadkowie.

Jeśli ustne oświadczenie spadkodawcy nie zostało potwierdzone w opisywany powyżej sposób można je potwierdzić przez zgodne zeznania świadków złożone przed sądem, w terminie sześciu miesięcy od śmierci spadkodawcy. Jeżeli przesłuchanie jednego ze świadków nie jest możliwe lub napotyka trudne do przezwyciężenia przeszkody, sąd może poprzestać na zgodnych zeznaniach dwóch świadków.

Testament szczególny – podróżny

Podczas podróży na polskim statku morskim lub samolocie można sporządzić testament przed dowódcą lub jego zastępcą. Spadkodawca w tym przypadku musi oświadczyć swą wolę dowódcy lub jego zastępcy w obecności dwóch świadków. Dowódca lub jego zastępca spisuje wolę spadkodawcy, podając datę jej spisania, i pismo to w obecności świadków odczytuje spadkodawcy, po czym pismo podpisują spadkodawca, świadkowie oraz dowódca lub jego zastępca. Jeżeli spadkodawca nie może podpisać pisma, należy w piśmie podać przyczynę braku podpisu spadkodawcy.

CZYTAJ WIĘCEJ!

Zachowek – czyli ostatnia szansa pominiętego spadkobiercy

Przedsiębiorco, czy pomyślałeś już o zabezpieczeniu interesów swojej firmy na wypadek śmierci ? Pomoże Ci w tym zarządca sukcesyjny.

Nikt nie lubi myśleć o sprawach ostatecznych a zwłaszcza przedsiębiorcy będący w ciągłym pędzie i zajęci prowadzeniem rozlicznych biznesów. Często nie mają oni czasu zatroszczyć się o sprawy swojej firmy na wypadek odejścia.  W sytuacji gdy istnieje wielu spadkobierców lub gdy żyją oni w niezgodzie, do czasu zakończenia spraw spadkowych i powierzenia prowadzenia spraw odpowiedzialnej osobie, budowane przez nas przedsiębiorstwo może podupaść. Taką odpowiedzialną osobą może być zarządca sukcesyjny.

Jak było?

Jeśli nie ustanowiono zarządy sukcesyjnego, do czasu uregulowania stanu prawnego po zmarłym przedsiębiorcy, prowadzona przez niego firma, znajduje się niejako w stanie zawieszenia.  Bez właściciela nie ma możliwości kontynuowania rozpoczętych zamówień czy regulowania bieżących należności. Powoduje to bardzo poważne skutki, w szczególności wobec pozostawionych członków rodziny. Oprócz bliskiego często tracą oni bowiem dorobek życia, którego zarządzaniem zajmował się zmarły przedsiębiorca. W konsekwencji, po wielu miesiącach załatwiania formalności, otrzymującemu formalnie spadek, pozostaje jedynie ogłoszenie upadłości firmy.

Co się zmieniło?

Nowa ustawa o zarządzie sukcesyjnym przedsiębiorstwem osoby fizycznej daje przedsiębiorcom prowadzącym jednoosobową działalność gospodarczą a także wspólnikom spółek cywilnych, możliwość ustanowienia tzw. zarządcy sukcesyjnego.

Zarządcę sukcesyjnego powoływać może przedsiębiorca na wypadek swojej śmierci. Będzie on przejmować prowadzenie firmy od czasu śmierci przedsiębiorcy do momentu uregulowania stanu prawnego spadku.

Zarządca sukcesyjny działa podobnie jak pełnomocnik żyjącego przedsiębiorcy. Będzie mógł w szczególności kontynuować zawarte kontrakty, zatrudniać i zwalniać pracowników a także pozywać nierzetelnych kontrahentów. Zarządca sukcesyjny nie będzie działał jednak wiecznie. Co do zasady jego uprawnienie do prowadzenia przedsiębiorstwa będą wygasały w chwili nabycia spadku. Jeżeli jednak spadek nabyło kilka osób, uprawnienia będą wygasały w chwili podziału majątku spadkowego.

Ustawodawca przewidział również możliwość ustanowienia kilku zarządców sukcesyjnych. Kolejni będą obejmować funkcję w sytuacji, gdy wcześniej wyznaczony zarządca nie chce, nie może, bądź pełni swoją funkcję nierzetelnie. Wówczas na jego miejsce wchodzi zarządca ustanowiony kolejno.

Ustawa weszła w życie dnia 25 listopada 2018 r.

CZYTAJ WIĘCEJ

Upadłość firmy – czym jest i kiedy powstaje obowiązek jej ogłoszenia?